نگاهی به سهم زنان از کرسی​‌های ۹ پارلمان ایران/ این بار چند نماینده زن به مجلس دهم می​‌روند؟ / نسرین وزیری

در انتخابات ریاست جمهوری، با تعریف مضیقی که از «رجل سیاسی» شده و در انتخابات خبرگان به دلیل الزام «فقاهت» و «مرجعیت»، علی القاعده سهمی برای زنان متصور نیست. در همین دو انتخابات سراسری دیگر – مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر و روستا- هم که این بحث به میان می‌​آید، هیچ گاه سهمی بیش از یک بیستم، به زنان نرسیده است. حداکثر سهم «نیمی از جامعه» که جنسیت مونث دارند، در کابینه ۱۱ دولت پس از انقلاب هم، تنها یک بار وزارت بوده و کمتر از انگشتان دو دست، پست معاونت ریاست جمهوری به زنان رسیده است.

تشکیل میتینگ‌​های «زنانه» در آستانه انتخابات‌​های پارلمانی، رونقی بیش از انتخابات پارلمان شهری یا همان شوراهای شهر دارد. هرچند سهم زنان در دومی بیش از اولی است و گویا در مدیریت شهری بیش از مدیریت تقنینی کشور به این قشر از جامعه اعتماد وجود دارد. این میتینگ‎​ها در انتخابات‌​های پیش از این، نه سهم برابر جنسی در لیست​‌های انتخاباتی که به سهم ۳۰ درصدی هم قانع بودند اما در خوشبینانه‌​ترین حالت در پایتخت که رقابت اصلی میان احزاب و گروه​‌های سیاسی در می​‌گیرد، تنها یک ششم -حدود ۱۶ درصد- لیست به زنان می‌​رسد. اسف​بار تر اینکه درصد رای آوری و حضور آنان در پارلمان به مراتب کمتر این است.

نگاهی به ترکیب نمایندگان ۹ دوره مجلس شورای اسلامی نشان می​‌دهد که رکورد حضور زنان در مجلس پنجم زده شد و ۱۴ نماینده زن به خانه ملت راه یافتند. مجالس ششم و هفتم با ۱۳ نماینده زن در جایگاه بعدی قرار دارند. سه مجلس اول با ۴ نماینده زن -که تمامی آنها از حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس شده بودند- نیز در اقلیت قرار دارند.

در جدول زیر تمامی نمایندگان زن در ادوار گذشته مجلس شورای اسلامی و همچنین نامزدهای زنی که در تهران در لیست​‌های انتخاباتی جای گرفتند اما به مجلس راه نیافتند، آمده است:

از آنجا که دسترسی مستند به لیست​‌های انتخاباتی در حوزه​های انتخابیه غیر از پایتخت ممکن نبود، تنها نامزدهای حاضر در مهمترین لیست​‌های انتخاباتی تهران در این جدول احصا شده​‌اند.
تولد احزاب زنانه و تداوم تفکر قالبی مردانه

در تحلیل‌​های مختلف جامعه شناختی، تعداد محدود نمایندگان زن در مجالس ایران به نسبت دیگر کشورها معلول مسائل مختلفی همچون کاندیداتوری محدود آنها، حمایت محدود احزاب از نامزدهای زن و چه بسا اعتماد محدود رای دهندگان به کاندیداهای زن برآورد شده​ است.

تمایل به کاندیداتوری در زنان در ۹ دوره انتخابات پارلمانی گذشته، رشد صعودی با شیب بسیار ملایمی را طی کرده است. هرچند در انتخابات مجلس نهم به نسبت مجلس هشتم، به یکباره شاهد تنزل زنان ثبت نام کننده بوده​‌ایم. چه آنکه در انتخابات مجلس هشتم از میان ۷۱۶۸ نفر ثبت نام کننده،۵۹۰ نفر زن بودند ولی در انتخابات مجلس نهم تنها ۴۲۸ زن در میان پنج​ هزار و ۴۰۵ نامزد این رقابت دیده می شدند.

درباره رویکرد احزاب و گروه‌​های سیاسی به نامزدی زنان نیز این نکته حائز توجه است که از انتخابات مجلس چهارم، شاهد ظهور لیست هایی از تشکل های زنانه هستیم. جمعیت زنان جمهوری اسلامی در این انتخابات لیستی ۵ نفره با حضور ۵ زن ارائه داد. اما این تشکل به همراه جامعه زنان انقلاب اسلامی لیست های ۳۰ نفره ای در انتخابات مجلس پنجم ارائه دادند که به ترتیب ۸ و ۵ زن در آن حضور داشتند. به عبارت دیگر حتی تشکل​‌های سیاسی زنانه نیز تمایلی نداشتند که تمامی لیست​‌های سی نفره خود در پایتخت را به زنان اختصاص دهند! البته این احتمال وجود دارد که در پایتخت، این تعداد زن نامزد نشده باشند.

به هر حال، رشد حضور نامزدهای زن در لیست های انتخاباتی که از انتخابات مجلس پنجم آغاز شده بود در انتخابات مجلس ششم به کمال رسید. چه آنکه دو تشکل سیاسی زنانه یاد شده یک سوم لیست خود را به زنان اختصاص دادند و جبهه مشارکت و مطبوعات دوم خردادی نیز با حمایت از ۷ زن، رکورد لیست های انتخاباتی گذشته را شکستند. از مجلس هفتم تا نهم تعدادنامزدهای زن حاضر در لیست های انتخاباتی بار دیگر کاهش یافت و به اسامی حداکثر ۵-۶ نفر در لیست های هر دو جناح سیاسی رسید.

اما اینکه از همین میان نیز تنها ۳ یا حداکثر ۴ زن در دو انتخابات گذشته از تهران به مجلس راه یافته​اند حاکی از آن است که نه تنها سلیقه مردان در چیدن لیست‌​های انتخاباتی، مانع از پذیرش زنان در رقابت‌​های سیاسی است بلکه حتی زنان رای دهنده که نیمی از جامعه رای دهندگان را شامل می‌​شوند نیز رغبتی به رای دادن به هم جنس​‌های خود نشان نمی‌​دهند!

جدول زیر به خوبی تفاوت سهم زنان و مردان از کرسی‌​های پارلمان در ۹ دوره گذشته را نشان می‌​دهد:

علت اینکه تعداد نمایندگان کل مجلس در دوره هایی بیش از ۲۷۰ و یا ۲۹۰ نفر است، به دلیل استعفا و یا درگذشت برخی از نمایندگان است که منجر به جایگزینی افراد دیگری شده است.
رویای سهم سی درصدی به واقعیت می پیوندد؟

در آستانه دهمین دوره رقابت‌​های انتخاباتی پارلمانی، بار دیگر برگزاری نشست های زنانه و میتینگ​‌های انتخاباتی آنها رونق گرفته است. اگرچه رسانه​‌های کثیرالانتشار و رسمی هرازگاهی به این موضوع می​‌پردازند اما این بازار در رسانه​‌های دیجیتال و عموما در فضای مجازی، با فعالیت گروه‌​های زنانه مختلف با اسامی متعددی از «کمپین تغییر چهره مردانه مجلس» گرفته تا «کمپین زنان برای تصاحب ۱۰۰ کرسی»، «کمپین ۵۰ زن برابری طلب را به مجلس بفرستیم» و «کمپین من کاندیدا می​شوم» داغ تر است.

وجه مشترک همه این تلاش​‌ها هم امید به سهم ۳۰ درصدی زنان در مجلس دهم است. تلاشی که امتدادش به انتخابات مجلس هفتم باز می‌​گردد که مجمع زنان اصلاح طلب، سهم سی درصدی از لیست اصلاح طلبان خواسته و مجموعه زنان اصولگرا نیز خواستار سهم یک سومی از سی کاندیدای مورد حمایت این جناح در تهران شده بودند. اما ترکیب لیست​‌های ارائه شده گویای ناکامی سهم خواهی جنسیتی زنان در لیست​‌های انتخاباتی آن دوره بود. این درخواست و پاسخ منفی به آن از سوی جریانات سیاسی در دو انتخابات پس از آن نیز تکرار شد. تعداد زنان در لیست​‎های پایتخت که سی کرسی مجلس را در اختیار دارد، از سه تا هفت نفر در ۹ دوره گذشته متغیر بوده و حتی در انتخابات مجلس نهم به نسبت دوره پیشین، کاهش نیز یافته است.

در فاصله سه ماهه باقی​مانده تا انتخابات مجلس دهم، خواهیم دید که رویای سهم ۳۰ درصدی زنان از لیست​‌های انتخاباتی و کرسی​‌های مجلس جامه حقیقت خواهد پوشید یا نه؟ این تلاش​‌ها در فضای رسانه‌​ای و مجازی، در عرصه حقیقی تا ۷ اسفندماه جاری منتج به نتیجه خواهد شد یا همچون گذشته ناکام می‌​ماند؟