پیامدهای منفی و مثبت دخالت دین در سیاست

// بحث دخالت دین در سیاست همواره یکی از مبحث چالش برانگیز بوده و هست و خواهد بود . هم مدافعان دخالت دین در سیاست برای دفاعیات خود استدلالاتی دارند و هم مخالفان آمیزش دین و سیاست برای مخالفت خود دلایلی را مطرح می کنند .

این نوشته بصورت خیلی ساده و کوتاه ، پیامدهای منفی و مثبت آمیزش دین و سیاست را بیان می کند و سعی شده تعاریف رایج در این زمینه را فاکتور گرفته شده و سخن کوتاه گردد .

در واکنش به نفوذ تمدن جدید بعد از انقلاب مشروطه ، کوششهای زیادی صورت گرفت تا آمیز دین و سیاست را بصورت ایدئولوژیکی اجرایی نماید . در این بین عده ای مدافع دخالت دین در سیاست بوده و به سختی از آن دفاع می کردند و کثیر دیگری نیز آمیزش دین و سیاست را هم برای جامعه و هم برای دین زیان بخش عنوان می کردند و هر کدام برای نظریه خود استدلالاتی مختلفی می آورند . بجهت پرهیز از طولانی شدن این راقم ، بحث کلی را به نوشته دیگر وامی گذاریم . در ادامه ، فهرست وار به استدلالات و دلایل موافقان و مخالفان می پردازیم .

الف – دلایلی که موافقان دخالت دین در سیاست می آورند بیشتر دلایل فقهی ، مبتنی بر ایمان مذهبی و غیر قابل بحث در حوزه عمومی است . این دلایل را به شرح ذیل می توان برشمرد .

۱– اسلام دین سیاسی است و احکام جامع کاملی برای اداره جامعه و دولت دارد

۲ – روحانیان ، وارث حاکمیت در اسلام اند و حکومت از آن آنان است

۳ – مبانی تشریعی و فقهی دخالت دین در سیاست از قران و سنت اخذ می شوند

۴ – دین و رستگاری ، هدف اصلی زندگانی مومنان است ، پس باید آن را از طریق فعالیت سیاسی حفظ کرد

۵ – اجرای بسیاری از احکام اسلام مثل امر به معروف و نهی از منکر نیازمند دخالت دولت است و در گذشته ، خصوصا صدر اسلام نیز چنین بوده و اگر دین در سیاست دخالت نکند بتدریج منسوخ می شود

۶ – هدف اصلی دین ، اجرای احکام شرع است و بنابر این باید قوانین با شرع منطبق باشند

۷ – مردم ایران اکثرا مسلمان هستند ، پس حکومت نیز باید اسلامی باشد

۸ – اگر دین در زندگی اجتماعی و سیاسی دخالت نکند و به مردم هدف ندهد مردم احساس پوچی خواهند کرد و از لحاظ اخلاقی آسیب خواهند دید

۹ – دین اسلام همه نیازهای اجتماعی را برآورد می سازد ، بنابر این نیازی به اتخاذ نگرش ها و آیین های دیگر نیست

۱۰ – با آمیزش دین و سیاست ، تقوا و پرهیزگاری دولتمردان ، تامین ، و سیاست اخلاقی می شود

ب – در مقابل مدافعان دخالت دین در سیاست ، روشنفکران نیز دلایلی برای مخالفت خود از آمیزش دین و سیاست ارائه می کنند . اهم استدلالات روشنفکران در جهت جدایی دین از سیاست به شرح ذیل می باشد .

۱ – با سیاسی کردن دین ، آسیب هایی به خود دین وارد خواهد شد ، یعنی دین به شائبه مسائل و مصالح سیاسی آلوده می گردد و دستاویز حکام واقع می شود

۲ – با دینی کردن سیاست ، هم به سیاست آسیب خواهد رسید و هم به حکومت

۳ – مصلحت اندیشی سیاسی به قید جزمیت دینی مقید می گردد

۴ – حیات سیاسی پویایی خود را از دست می دهد

۵ – با ترکیب دین و سیاست ، جامعه آسیب می بیند ، زیرا آزادی اندیشه که شرط ترقی و توسعه است ، محدود می شود

۶ – محدودیت های فقه و دین از بازاندیشی و نواندیشی و بازسازی جامعه بر وفق تحولات جهانی جلوگیری می کنند

۷ – از لحاظ اخلاقی ، ترکیب دین و سیاست ، تقوای سیاستمداران لزوما تامین نمی شود بلکه در عوض ظاهرسازی و ریاکاری رونق می گیرد

حال که استدلالات موافقان و مخالفان آمیزش دین و سیاست ذکر شد ، در ادامه به پیامدهای منفی و مثبت دخالت دین در سیاست می پردازیم

الف – پیامدهای منفی آمیزش دین و سیاست

۱ – ایجاد تمایل به سوی نوعی تئوکراسی و الیگارشی تحقیر غیر روحانیون

۲ – شخصی کردن سیاست

۳ – تعبیر و تفسیر پذیری دین و تاثیر آن در بی ثباتی سیاسی

۴ – اختلاف رای در تفسیر احکام

۵ – ناهماهنگی میان قوانین شرع و تحولات اجتماعی

۶ – عدم تساهل و حذف رقیب

۷ – تشدید شکاف میان اقوام و مذاهب

۸ – ایجاد تمایلات مطلق گرایانه در نظام سیاسی

۹ – ایجا تمایلات دین گریزی و دین ستیزی در جامعه

۱۰ – دخل وتصرف در احکام دینی به اقتضای مصلحت سیاسی

۱۱ – افزایش پتانسیل منازعه اجتماعی و سیاسی

۱۲ – ایجاد تعارضات منطقه ای و بین المللی

۱۳ – تاکید بر ملاک های ذهنی در واگذاری مناسب و در نتیجه عدم توجه به شایستگی و صلاحیت

۱۴ – گسترش ریاکاری و عدم اعتماد میان مردم

۱۵ – ایجاد چندگانگی در منابع مشروعیت و به طبع آن چندگانگی در مراکز قدرت

۱۶ – ایجاد محدودیت های اساسی بر مشارکت و رقابت سیاسی

۱۷ – تضعیف حقوق و آزادی های اساسی جامعه

۱۸ – عدم تحمل اقلیت و حتی اکثریت (مسئله سپنتا نیکنام نمونه بارز این بند است )

۱۹ – تضعیف هویت ایرانی و در نتیجه تقویت گرایش های گریز از مرکز

۲۰ – تبعیض جنسیتی و ……

ب – پیامدهای مثبت آمیزش دین سیاست

۱ – افزایش توان بسیج سیاسی در انقلاب

۲ – افزایش توان بسیج عمومی در جنگ

۳ – ایجاد هویتی تازه برای مردم

۴ – افزایش سطح عفت عمومی

حال که پیامدهای منفی و مثبت دخالت دین در سیاست بصورت خلاصه ارائه گردید ، ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد . اول اینکه تامین نیازهای فزاینده مردم و بهزیستی اجتماعی و توسعه ، طلب می کند تا علایق توسعه و رفاه اجتماعی اولویت بر سایر علایق غلبه کرده و مورد توجه قرار گیرد . دوم ، بایستی این سوال را مد نظر داشت مبنی بر اینکه ، آیا دنیا و سیاست برای دین است و یا اینکه دین برای دنیا و سیاست است ؟ سوم ، سیاست وقتی که صد در صد دینی شود ، بایستی هر گونه بحثی در باره توسعه و رفاه اجتماعی به عنوان یک هدف کنار گذاشته شود . چهارم ، ولی اگر غایت توسعه باشد ، لاجرم دین ابزاری می شود .