احمد توکلی که هرازگاهی با انتشار نامه‌هایی خطاب به موکلانش، گزارش برخی رویدادها را منتشر می‌کند، روز گذشته اقدام به انتشار بخش اول روایت خود از فرازونشیب‌های طی‌شده برای تصویب برجام در مجلس کرد. او این بخش از گزارش خود را بر اساس پاسخ به این سؤال‌ها که «در فرایند بررسی برجام در مجلس چه گذشت؟ بر سر سرمایه اجتماعی چه آمد؟ به عنوان یک نماینده چه کردم؟» تنظیم کرده و وعده داده در دو گزارش بعدی نیز به این سؤالات پاسخ دهد که «قصه نقض عهد و واکنش‌هایش چه بود؟ چرا به طرح مشروط‌کردن برجام رأی دادم؟ چه اشکالات قانونی در مسیر پیش آمد؟». توکلی در روایت خود از فرایند بررسی برجام در مجلس، نوشته: «روز یکشنبه ۱۲ مهر ۱۳۹۴ در مجلس، دو موضوع در ارتباط با برجام رخ داد: قرائت گزارش کمیسیون ویژه بررسی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و تقاضای دو فوریت برای طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام». مجلس به‌شدت متشنج شد و رئیس در اداره جلسه دچار مشکل بود. رفتارهای مغایر با شئونات نمایندگی مکررا صحنه‌هایی را رقم زد که به حیثیت مجلس آسیب جدی زد. چرا این‌گونه شد؟ این صحنه‌های تلخ با کیفیت بدتری در روزهای یکشنبه ۱۹ و سه‌شنبه ۲۱ مهر۹۴، حین بررسی کلیات و جزئیات طرح مذکور تکرار شد. چرا؟»
اختلاف در اردوگاه اصولگرایان
توکلی در ادامه گزارش خود، ابتدا تصویر آنچه در مجلس گذشت را از نگاه یک هم‌وطن که از طریق رسانه‌ها ماجرا را پیگیری می‌کند، گیج‌کننده، تأسف‌بار و سؤال‌برانگیز روایت کرده و نوشته است:
«در ۲۸ مرداد کمیسیون ویژه‌ای برای رسیدگی به برجام تشکیل می‌شود. اعلام می‌کنند که این کمیسیون با توافق همه فراکسیون‌ها با ترکیب هفت نفر از رهروان به مدیریت عملی آقای لاریجانی، شش نفر از فراکسیون اصولگرایان به مدیریت آقای حداد و دو نفر از اصلاح‌طلبان برگزیده می‌شوند. دراین‌میان رهبری بزرگوار ضرورت دخالت مجلس در تصویب یا عدم تصویب را یادآور می‌شوند و تأکید می‌کنند مبادا برجام اسباب تفرقه در کشور شود. هم‌وطن تماشاگر صحنه تا اینجا گرچه از دولت علاقه‌ای به تمکین به قانون جهت تقدیم لایحه نمی‌بیند، ولی ظاهرا در مجلس کار‌ها دارد با وفاق کامل پیش می‌رود. در روز یکشنبه ۱۲ مهر، درحالی‌که نقوی حسینی دارد گزارش قوی و مستدل کمیسیون ویژه در نقد برجام را می‌خواند، طرحی با قید دوفوریت تقدیم صحن می‌شود. مخالفان مدعی می‌شوند طرح جدای از نتایج گزارش تهیه شده است. در مسیر بررسی دوفوریت جنجالی به پا می‌شود. رئیس مجلس و برخی از جبهه پایداری یکدیگر را با دادن اخبار متفاوت تخطئه می‌کنند. آقای لاریجانی می‌گوید این طرح با هماهنگی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و دوستان فراکسیون اصولگرا تهیه شده و آنان تعهد سپرده بودند که نتیجه را امضا کنند. اعتراض‌های پی‌درپی چند نماینده جبهه پایداری در ضمن اخطار و تذکر، رئیس را به واکنش وامی‌دارد تا به‌راحتی وقت اخطار و تذکر ندهد. همین مسئله به تشنج دامن می‌زند. به جای نمایش همدلی و وحدت، مانور تفرقه به چشم می‌خورد؛ آن هم نه بین دولت و مجلس و نه بین اصلاح‌طلبان و اردوگاه اصولگرایان، بلکه بین خودِ اردوگاه به‌اصطلاح اصولگرا. دوفوریتی باوجود مطرح‌شدن از زبان بروجردی و دفاع لاریجانی و توکلی، رأی نمی‌آورد و پس از تصویب یک فوریت، طرح بر خلاف معمول، به جای کمیسیون ویژه، به کمیسیون امنیت ملی ارجاع می‌شود. کمیسیون فردای آن روز آن را با سرعت در یک جلسه تصویب می‌کند و اعلام می‌کند ۲۰۰ پیشنهاد را بررسی و رد کرده است! گزارش کمیسیون امنیت ملی صبح یکشنبه ۱۹ /۰۷ /۹۴ در صحن مطرح می‌شود. جنجال شدید‌تر از هفته پیش است. تلخ‌ترین قسمت، تخطئه متقابل رئیس مجلس و رئیس کمیسیون ویژه و دفاع بسیار هیجانی دکتر صالحی از خود و تیم مذاکره‌کننده و بیان تهدید دفن در بتون است. بالاخره کلیات طرح با ۱۳۹ رأی موافق و۱۰۰ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع از ۲۵۳ نماینده حاضر در جلسه تصویب می‌شود. بحث در جزئیات به سه‌شنبه ۲۱/۰۷/۹۴ موکول می‌شود. آن روز آقای لاریجانی با تصلب سختی اجازه مطرح‌شدن هیچ پیشنهادی از ۲۰۰واندی پیشنهاد چاپ‌شده را نمی‌دهد؛ درحالی‌که حق مسلم و قانونی نمایندگان بود. با فشار لاریجانی، طرحی که معلوم بود ده‌ها سال سرنوشت کشور را رقم می‌زند، در حدود ۲۰ دقیقه به تصویب می‌رسد! شورای نگهبان نیز با سرعت غیرمتعارف در این‌گونه موارد، فردای آن روز مصوبه مجلس را تأیید می‌کند. واقعا مردم حق دارند سرگیجه بگیرند!! سرمایه اجتماعی بربادرفته به دلیل این‌گونه رفتارهای توجیه‌ناپذیر حاکمان، چگونه جبران می‌شود؟»
اعتراض ظریف به نقل‌قول دروغ از رهبری
ادامه گزارش توکلی مربوط به بیان اقداماتی است که خود او در این فرایند انجام داده است. توکلی دراین‌باره نوشته: «در ۱۲ فروردین امسال در نامه‌ای به آقای رئیس‌جمهور ضمن تشکر از زحمات آنان دو نکته را تذکر دادم یکی اینکه «بیانیه یا هر عنوان دیگری که به نتیجه مذاکرات داده شود، اگر برای ایران الزام‌آور باشد بعدا از قبول و اجرای آن گزیری نیست. این معنا در حقوق بین‌المللی امری پذیرفته‌شده است؛ بنابراین مراقبت جدی دراین‌باره حیاتی است، تا خدای ناخواسته از مکر دشمن آسیبی به ایران عزیز نرسد». و دیگری ضرورت تقدیم نتیجه مذاکرات برای تصویب به مجلس بود. یکشنبه ۱۶ فروردین ۹۴ دکتر ظریف برای ارائه گزارش از مذاکرات لوزان به کمیسیون سیاست خارجی آمده بود. آقای کریمی قدوسی نخستین نماینده‌ای بود که در اعتراض به مذاکرات در نوبت خود به آقای ظریف متعرض شد و خطاب به وی چیزهایی را از حضرت آقا نقل کرد که دکتر ظریف دو بار گفت دروغ است و در بار سوم از جایش برخاست و در حالی که می‌گفت در جلسه‌ای که به آقا دروغ می‌بندند، نمی‌نشینم، قصد خروج کرد که با اصرار همکاران دوباره نشست. آقای کریمی هم با خواهش من و آقای نبویان ادامه نداد. افراد مختلف سخن گفتند. معمولا دوستان رهروان در دفاع و جبهه پایداری در مخالفت؛ ازجمله برادرم آقای نبویان به استناد بیاناتی از رهبری، آقای ظریف را به عدم رعایت نظرات ایشان متهم کرد. در انتها آقای کامران وقت خویش را به بنده داد. چون حملات به دکتر ظریف خیلی تند بود، برای آنکه با روحیه آسیب‌دیده از کمیسیون نرود، ابتدا از طرف خودم و حضار از زحماتش تشکر کردم و برجستگی‌های مهمی از مذاکرات را بیان کردم بعد به گفتن ضعف‌ها پرداختم. در عین حال از اظهار عقیده آزادانه برادران مخالف نیز دفاع کردم. در انتها خطاب به برادران پایداری اضافه کردم تصویری از رهبری که در کلامتان ارائه می‌شود رهبری ضعیفی است و با واقعیت اصلا نمی‌خواند. ظریف کیست که جرئت کند خلاف آقا در این امر مهم کاری بکند؟ مگر می‌تواند؟ حتی اگر بخواهد. اینجا نه ظریف و نه هیچ کس دیگری جرئت مخالفت با رهبری را ندارد! ماجرا به خوشی پایان یافت».
ملاقات توکلی با ظریف
توکلی در ادامه به شرح ملاقات خود با ظریف پرداخته و نوشته: «صبح روز بعد در یک ملاقات ١٠ دقیقه‌ای دو مطلب را به دکتر ظریف عرض کردم؛ نخست گفتم شما که حرف تلخ دشمنان را با متانت گوش می‌دهی چرا دیروز بی‌صبری نشان دادی؟ وزیر خارجه باید سنگین‌تر از این باشد. قبول داشت. البته خستگی از سر و رویش می‌بارید.
گفتم شاید دلیلش این باشد. تصدیق کرد و گفت بسیاری از شب‌ها به‌خاطر نگرانی از سنگینی مسئولیت خوابم نمی‌برد. دوم، پیشنهاد کردم که تمام مخالفانی را که مبنا دارند از حسین آقا شریعتمداری و مانند ایشان در رسانه‌ها و آقای نبویان و مانند وی از نمایندگان و همچنین از دانشگاهیان را زود دعوت کن و خواهش کن صریح حرف بزنند و تو خودت شنونده باش و اگر خواستی آخر کار کمی توضیح بده. این کار اولا عیوب کار شما را بر خودتان آشکار می‌کند؛ ثانیا روابط داخلی را تلطیف می‌نماید. استقبال کرد». ادامه روایت توکلی مربوط به روزهای تصویب قطع‌نامه شورای امنیت و کشمکش‌های مجلس با ظریف پس از این قطع‌نامه است؛ کشمکش‌هایی که توکلی نیز در آنها نقش داشته و در این باره نوشته: «شش روز بعد از توافق وین، در ۲۹ تیرماه شورای امنیت سازمان ملل قطع‌نامه ۲۲۳۱ را تصویب کرد. با این قطع‌نامه، شش قطع‌نامه تحریمی پیشین علیه ایران لغو مشروط شد که در واقع تعلیق بود و در عین حال برجام را تصویب کرد. روز بعد، سه شنبه ۳۰ تیر آقای دکتر ظریف به مجلس آمد و گزارشی از برجام و حواشی آن، از جمله قطع‌نامه ۲۲۳۱ تقدیم مجلس کرد. چهار سؤال نوشتم و برای رئیس جلسه، آقای لاریجانی فرستادم. این از حقوق نمایندگان است که سؤال خود را از مسئولانی که گزارش تقدیم مجلس می‌کنند به رئیس جلسه بدهند و او باید بخواند و پاسخ بخواهد. آقای لاریجانی سه تا را خواند و دکتر ظریف پاسخ داد. از جمله پرسیدم در حالی که لااقل چهار بار لفظ تعلیق صراحتا در برجام آمده است چرا آقای وزیر چند بار با تأکید گفتند تمام تحریم‌ها لغو شده است؟ با کمال تعجب، وزیر محترم در پاسخ گفت: «اصلا تعلیق هیچ جا نیامده، در هیچ جای برجام تعلیق نیامده، هر کس تعلیق ترجمه کرده اشتباه کرده، هیچ جای برجام تعلیق نیامده. کلمه تعلیق وجود ندارد. لغو کرد… لغو، تمام شد». من کلمه انگلیسی suspend را در متن برجام با ماژیک برجسته کردم و چون خودم منتظر اجازه اخطار بودم، از آقای دکتر نجابت خواهش کردم برود آنها را به دکتر لاریجانی نشان دهد. لاریجانی که مطمئن شد، به نجابت گفت برو به ظریف نشان بده. آقای دکتر ظریف در واکنش به دکتر نجابت گفت من ندیده بودم! عذر بد‌تر از گناه. بالاخره نوبت اخطار به من رسید که طبق اصل ۷۴ قانون اساسی درباره ضرورت تقدیم لایحه برای بررسی برجام اخطار دادم.
رئیس مجلس در پاسخ گفت: این موضوع را در هیأت رئیسه بررسی خواهیم کرد. در جلسه یکشنبه بعد ۰۴/۰۵/۱۳۹۴ باز هم اخطار دادم چرا دولت لایحه نمی‌دهد و اضافه کردم: «براساس فرمایش مقام معظم رهبری و قانون اساسی، دولت باید توافق را بررسی کرده و در هیأت وزیران به تصویب رسانده و رسما به مجلس ارائه کند تا قابل بررسی باشد… باید توافق با دقت بررسی شود تا کاری کنیم که تحریم‌ها واقعا رفع شود». لاریجانی در پاسخ به این اخطار گفت:… حرف شما صحیح است و من قبلا نیز حرف شما را تأیید کرده‌ام ولی گزارش وزیر به مجلس ایراد قانونی ندارد. یک هفته پس از گزارش دکتر ظریف، در تاریخ ۰۶/۰۵/۹۴ بر اساس مطالعه متن اصلی برجام نطقی در مجلس تقدیم داشتم. در اینجا دستاورد بزرگ تسلیم غرب در برابر حق غنی‌سازی را ستودم و درباره دیگرخواسته برحق ملت که لغو تحریم‌های ظالمانه مقدم بر، یا همزمان با اجرای تعهدات ما بود، به روشنی نشان دادم که لغو اندکی از تحریم‌ها و تعلیق بقیه تنها پس از انجام ۳۹ تعهد ایران انجام می‌گیرد و ابزار چانه‌زنی از دستمان می‌رود و هشدار دادم تعهدات بازگشت‌ناپذیر ایران خطرات جدی را متوجه منافع ملی می‌کند. در پاسخ از راه‌حل، ضمن تأکید مجدد بر لزوم تقدیم لایحه گفتم: باید پیش از آنکه قدرت چانه‌زنی را از دست بدهیم با هر تدبیری هست غرب بدعهد پیمان‌شکن را به لغو، نه تعلیق تحریم‌های ظالمانه وادار کنیم تا فشار بر مردم خوبمان کاهش یابد. در این راه باید به این دستور حکیمانه رهبری عمل کنیم که در این دو هفته چند بار به الفاظ مختلف تکرار شده است. دستور این است: لازم است متنی که فراهم آمده با دقت ملاحظه و در مسیر قانونی پیش‌بینی‌شده قرار گیرد و آنگاه در صورت تصویب، مراقبت از نقض عهدهای محتمل طرف مقابل صورت گرفته و راه آن بسته شود. در طول مذاکرات ۲۳ ماه گذشته طرف آمریکایی مدام تکرار کرده است گزینه نظامی روی میز است پرسش اساسی این است که چرا این تهدید عملی نشده است؟ اگر توان دفاعی ایران مانعی مهم در این خصوص بوده، که قطعا چنین بوده است، آیا پذیرش محدودیت‌هایی، مانند آنچه در قطع‌نامه ۲۲۳۱ آمده، صلح و امنیت را برای کشور به ارمغان می‌آورد یا جنگ و ناامنی را؟ اینجانب هشدار می‌دهم پذیرش هرگونه محدودیت در حوزه دفاعی کشور، فروریختن سد استوار در برابر تحمیل جنگی دیگر بر ملت ایران است».
ظریف عزیز!
توکلی در ادامه از نامه‌ای که به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه نوشته خبر داده و آورده است: «در ٢۶/۵/٩۴ نامه‌ای خطاب به آقایان دکتر روحانی و دکتر ظریف نوشتم. در این نامه که خصوصی برای این دو برادر فرستاده شد، پس از ذکر جهت‌گیری‌های درست دولت، به‌صراحت تام اشکالات فرایند ۲۳ماهه را برشمردم. در مقدمه گفتم: «بررسی کلی و دقت در برجام و قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت دو احساس متضاد را در یک مسلمان انقلابی وطن‌دوست برمی‌انگیزد»: احساس سربلندی ناشی از تسلیم غرب دربرابر ایستادگی ملت برای کسب حق غنی‌سازی با ذکر مکرر عبارت «برنامه هسته‌ای ایران شامل غنی‌سازی» یک طرف است که قهرا بر نفوذ ایران در جهان و به‌ویژه در منطقه می‌افزاید. این، در کنار جلوه مصاف سیاسی یک‌به‌شش ِمذاکرات که نماد برجسته اعتمادبه‌نفس ایران اسلامی بود، احساس عزت را بر می‌انگیزد. طرف دیگر احساس سرافکندی ناشی از «تعهداتی است که با ادبیات ذی‌ربط بر گردن گرفته‌ایم یا بالملازمه بر گردن ما بار می‌شود، در مقایسه با تعهداتی که آنان پذیرفته‌اند. در این عرصه نیز باور دارم برادران سعی داشتند گام‌به‌‌گام پیش روند و وجب‌وجب پس بنشینند. ولی درعین‌حال نتیجه در برخی موارد آزاردهنده و بعضا غیرقابل فهم است. نوشتم که اصرار دولت برای تعقیب راه دیپلماتیک، که به‌دنبال تلاش آمریکا برای مذاکره و نامه‌های اوباما به رهبر انقلاب و وساطت سلطان قابوس مطرح بود، و حمایت مشروط رهبری و هدایت ایشان را به همراه داشت و نیز راهبرد برد – برد که پیامش قبول نوعی بده‌بستان بود از نتایج مثبت رویکرد دولت بود. از آن‌طرف، گره‌زدن اصلاح همه امور به مذاکرات و نتایج مفروض آن، که طمع و فشار دشمن را زیاد کرد، اشتباه بزرگی بود. وقتی آقای رئیس‌جمهور به درستی ظریف و گروهش را در میدان منازعه‌ای نابرابر معرفی می‌کرد٬ باید رجز می‌خواند نه آنکه اظهار عجز و نیاز کند. «چنان‌که سران آمریکا ضمن مذاکره فرصت رجزخوانی را هیچ‌گاه فرونمی‌گذاشتند. اشتباه بعدی اظهار شعف غیرمتعارف و ایجادکردن تلقی بزرگ‌ترین پیروزی در مردم بود. اشتباه سوم بی‌توجهی به تفاوت بین اختلافات داخلی بین گروه‌های مسلمان و دشمنی‌کردن با دول جنگ‌طلب و زیاده‌خواه بود که باعث شد بین تفاهم و ترک دشمنی و صلح مسلح فرق گذاشته نشود. گفته معاون اول که مذاکرات تفاهم را جای تخاصم نشاند، که به لطافت در برخی سخنان رئیس‌جمهور گرامی نیز وجود داشت، نادرست است که به‌همین‌دلیل واقع شده است. این اشتباه اعتقادی که احتمالا در پیدایش برخی نتایج تلخ برجام مؤثر بوده است، اگر اصلاح نگردد، در اجرای احتمالی آن آسیب‌های بیشتری در پی دارد. «می‌تواند معبر نفوذ آتی دشمن باشد. بهره‌گیری‌نکردن از تمام ظرفیت ملی را اشتباه دیگر خواندم و پرسیدم: «چه اشکالی داشت افراد با سابقه‌ای مانند آقایان محمدجواد لاریجانی، احمد جلالی و کمال خرازی از ابتدا تا انتها تیم را همراهی می‌کردند؟» توکلی در ادامه نوشته که نامه با چند پیشنهاد تمام می‌شود و در ادامه آورده است: «بحمدالله سه‌چهار هفته بعد پاسخ دکتر ظریف را که در تاریخ ۲۲/۰۶/۹۴ صادرشده دریافت کردم. ظریف عزیز ضمن آنکه برخی اشکالات را متواضعانه می‌پذیرد، سعی می‌کند آنچه را که سوءتفاهم می‌خواند، توضیح دهد و در مواردی نیز موفق می‌شود. این دو نامه را بعد از قرائت گزارش کمیسیون ویژه با توافق دکتر ظریف منتشر کردم».
